Een vreemde eend in de bijt! Wat is het? Hercules, Mars of toch Mithras? Iconografisch onderzoek op de collectie van museum Aardenburg door dr. Christel Veen van Universiteit Nijmegen.
In de tweede helft van de vorige eeuw werden er door archeologen in Aardenburg twee fragmenten van Romeinse Godenbeelden teruggevonden. Tot voorkort waren het twee vreemde eenden in de bijt. Niemand wist precies wat deze twee beschadigde en onduidelijke stukken voorstelden. Tot nu! Verschillende specialisten sloegen de handen ineen om het mysterie op te lossen.
Onderzoek door verschillende specialisten
Professor Wim de Clercq (Universiteit Gent) initieerde het onderzoek naar de fragmenten omdat er volgens hem van Zeeland tot aan Tongeren (BE) alleen in Aardenburg Romeinse beelden, of fragmenten daarvan, zijn teruggevonden. De moeite waard dus om er meer over te leren! Daarnaast vermoedde professor de Clercq dat het zou gaan om minstens één Herculesbeeld. Voormalig provinciaal archeoloog en vrijwilliger in ons museum Robert van Dierendonck riep daarop de hulp van dr. Christel Veen (Universiteit Nijmegen) in, specialist op het gebied van Romeinse iconografie, voor het determineren van beide stukken.
Wat is er bijzonder aan deze fragmenten?
Dr. Veen legt uit dat in de Romeinse tijd (beelden van) goden werden voorzien van verschillende attributen die de functie van de goden verduidelijkten. Zo wordt Mercurius afgebeeld met een geldbuidel omdat hij de god van de handel was. Mars draagt altijd een helm en houdt een lans in zijn hand. Hercules is een oudere, gespierde man die meestal een knots vasthoudt en een leeuwenhuid draagt. In combinatie met vaste uiterlijke kenmerken herkenden mensen meteen welke god of godin er werd afgebeeld. Die combinatie noemt men de iconografie. In de Romeinse provincies kon die iconografie van goden wel eens variëren. In Rome zelf gebeurde dat veel minder. In de collectie van ons museum bevindt zich een stuk van een beeld dat een minder gebruikelijke iconografie heeft.
Resultaten van het onderzoek
Hoe zit dat met de fragmenten uit de collectie van ons museum? Duidelijk werd dat het kleinere zandstenen beeldfragment een gespierde, naakte mannentorso voorstelt met in de linkerarm een langwerpig object en op de borst de restanten van wat ooit een leeuwenkop was. Het langwerpige object leek in eerste instantie een knots, maar bleek bij nadere inspectie een hoorn des overvloeds te zijn, een attribuut waarmee verschillende goden worden afgebeeld: Jupiter, riviergoden en Hercules. Dankzij de leeuwenhuid kunnen we nu vaststellen dat het moet gaan op een Herculesbeeld, want van alle goden draagt alleen Hercules een leeuwenhuid. Dat attribuut heeft alles te maken met de twaalf heldendaden die Hercules verrichte in de Grieks-Romeinse mythologie. Hoe dat precies zit en wat het verband is met die hoorn des overvloeds wordt in een later stadium uit de doeken gedaan.
Archeologen vinden wel vaker Herculesbeelden in of nabij castella. Of het tweede, grotere kalkstenen fragment ook een onderdeel is geweest van een Herculesbeeld, dat wordt nog onderzocht.
De resultaten zullen later in het jaar bekend worden middels een wetenschappelijke publicatie door dr. Christel Veen, professor Roland Dreesen en archeoloog Robert van Dierendonck. Blijf ons volgen (via sociale media) en blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen.
Wist je dat?
Wist je trouwens dat deze beelden vroeger helemaal niet grijs of wit waren? De Romeinen gebruikten verschillende kleuren om beelden mee te versieren en/of levendiger te maken. Dit heet polychromie. Na 2000 jaar onder de grond te hebben gelegen, zijn de kleuren echter helemaal verdwenen waardoor ze er nu grijs of wit uitzien.
Hercules komt tot leven
We onderzoeken de mogelijkheid om met behulp van moderne technologie een digitale 3D reconstructie van het Herculesbeeld te maken om het terug tot leven te brengen. Zowel in fysieke vorm als in kleur.
Kom het object in ons museum bewonderen en laat ons weten wat jij denkt dat het is!