Natuursteenonderzoek in de St.Bavokerk van Aardenburg
Dr. Roland J.M. Dreesen
Ondanks het feit dat Zeeland in principe een steenarme regio is, vinden we in de St.Bavokerk van Aardenburg een breed spectrum van steensoorten terug, in combinatie met baksteen. De toren uit de eerste helft van de 13e eeuw is, samen met het oudste (westelijk) gedeelte van de kerk, het schip en het dwarspand, het enige voorbeeld in Nederland van de Scheldegotiek. Hierin speelt o.a. het gebruik van Doornikse steen een belangrijke rol. Het huidige onderzoek wordt uitgevoerd in het kader van een grootscheeps natuursteen-onderzoek van historische gebouwen in het voormalige Graafschap Vlaanderen (Dreesen et al, 2025).
De Sint-Bavokerk van Aardenburg ‘steenrijk’
Interessant is het feit dat er hier in de St. Bavokerk zo’n 20-tal verschillende steensoorten werden gebruikt die karakteristiek zijn voor verschillende bouwfasen én restauratiefasen die het gebouw in de loop van zijn woelige geschiedenis heeft ondergaan. Identificatie en inventarisatie van de steensoorten gebeurde door vergelijkend onderzoek met de steensoorten die werden aangetroffen in andere historische gebouwen van het voormalige Graafschap Vlaanderen.
Naast de gebruikelijke “inheemse” steensoorten uit het Scheldebekken (Doornikse steen, veldsteen) werd in de 13e eeuw vooral Boulogne kalkzandsteen gebruikt, afkomstig van de klifkusten aan de Opaalkust ten noorden van Boulogne-sur-Mer (Debonne & Dreesen, 2015; Dreesen et al, 2024). Ondergeschikt is het gebruik van vulkanische tufsteen uit de Eifel, Bentheimer zandsteen uit Duitsland en Ledesteen uit Oost-Vlaanderen.
Aanwijzingen voor gebruik van Romeinse spolia
Er zijn slechts weinig échte aanwijzingen voor het gebruik van Romeinse spolia, zoals stukjes rode keramieken vloertegels en stukken witte Nivelsteiner zandsteen. Heel sporadisch is het gebruik van Gobertangesteen (uit Vlaams-Brabant) en dat van stukjes molensteen in bazaltlava. Opmerkelijk tenslotte is het hergebruik van enkele exotische ballaststenen die allicht uit het Baltisch Zeegebied afkomstig zijn (De Clercq et al, 2017; Dreesen & De Clercq, 2021).
Natuurstenen grafzerken in de St. Bavokerk
Behalve onderzoek van natuursteen als bouwmateriaal wordt ook de natuursteen onderzocht die als decoratieve steen gebruikt werd voor de grafzerken die we terugvinden in de vloer van de St.Bavokerk. Een voorlopige inventaris hiervan bracht het gebruik van zwarte grafstenen (in Doorniks zwart marmer, Ecosijnse steen) en bleke grafstenen (in crèmekleurige Lutetiaan kalksteen uit het Bekken van Parijs en groengele Gotland kalksteen uit de Baltische Zee) aan het licht.
Rijkdom aan natuurstenen te verklaren
Deze opmerkelijke rijkdom aan natuursteen is, zoals we dit ook op andere plaatsen in het Brugse Ommeland hebben gezien (bijvoorbeeld in Damme) zeer waarschijnlijk het gevolg van de bloeiende economie van de regio dankzij de handelsactiviteiten tijdens de Hanzeatische periode. Beschadigingen aan het kerkgebouw opgelopen tijdens de Wereldoorlogen werden tijdens diverse restauratiefasen in de 20e eeuw hersteld, o.a. met behulp van “moderne” natuursteen soorten uit België, zoals Famenniaan-zandsteen en Viséaan kalksteen.
Meer resultaten van het onderzoek zullen worden gedeeld tijdens het archeologieweekend op zaterdag 8 en zondag 9 augustus 2026 waar Roland een lezing zal geven over zijn bevindingen.
Tekst © Roland Dreesen, Universiteit Gent.
Referenties voor wie meer wil lezen
DEBONNE, V. & DREESEN, R., 2015. Stenen immigranten in de Zwinstreek. Natuursteen in de Onze-Lieve-Vrouwhemelvaartkerk in Damme, Relicta, 12, 149-180
DE CLERCQ, W., DREESEN, R., DUMOLYN, J., LELOUP, W. & TRACHET, J., 2017. Ballasting the Hanse: Baltoscandian erratic cobbles in the Later Medieval port landscape of Bruges. European Journal of Archaeology, 20, 4, 710-736.
DREESEN, R. & DE CLERCQ, W., 2021. Ballaststenen en hun rol in het voormalige middeleeuwse Brugse havenlandschap. Professional Paper Geological Survey of Belgium, 318, 7-18.
DREESEN, R., DUSAR, M., DEBONNE, V. & NIJLAND, T., 2025 (in druk). Stony migrants in Bruges’ port landscape during medieval to early modern times, in: De Clercq, W., Trachet, J., Dumolyn, J. & Poulain, M. (red.). Ad Brudgias Portum I. Bruges’ medieval port system as a maritime cultural landscape. The Archaeology of Northern Europe Series. Brepols, Leuven
DREESEN, R., DUSAR, M., DEBONNE, V. & DE CLERCQ, W., 2024. Contexte géologique du grès à ciment calcaire de Boulogne (“Pierre de Baincthun”), pierre de construction médiévale importante des Comtés d’Artois et de Flandre, in: Hanquiez, D. (dir.): Le grès dans la construction médiévale et moderne entre Seine et Meuse. De son extraction à sa mise en oeuvre. Revue du Nord. Hors série, Collection Histoire n°50, 113-130.